"توان انگیزش انسان در حدی بوده که توانسته است عصر فراصنعتی و متعاقب آن عصر تکنولوژی اطلاعات را پایه‌گذاری کند". انگیزش و موضع کنترل یکی از عمده مسائل روانشناختی است که موجبات دل مشغولی بسیاری از روانشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت می‌باشد. در این میان شناسایی عوامل موثر در انگیزش تحصیلی در ارتباط با ویژگیهای شخصیتی افراد کمک شایان توجهی را به بهبود وضعیت تحصیلی افراد خواهد داشت . در پیشینه تحقیقات گذشتهء جامعه ما، جای خالی مطالعات مربوط به بررسی عوامل انگیزش تحصیلی مخصوصا در ارتباط با ویژگیهای شخصیتی دانش‌آموختگان محسوس می‌باشد. پژوهش حاضر درصدد بررسی جامعتری از انگیزش تحصیلی و موضع کنترل می‌باشد. بدین منظور 140 دانشجوی زن و مرد در مقاطع تحصیلی کارشناسی و کاردانی از مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان و مراکز تربیت معلم استان زنجان در رشته‌های مختلف تحصیلی بعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار اندازه‌گیری انگیزش تحصیلی، پرسشنامه انگیزش تحصیلی (ISM) بود که روایی و پایایی آزمون توسط مک اینرنی و سینکالایر بر روی سه گروه فرهنگی مختلف در استرالیا مورد بررسی و تایید قرار گرفته است و همچنین پرسشنامه موضع کنترل جولیان راتر که دارای ثبات درونی و پایانی بازآزمایی خوبی است . یازده عامل از عوامل انگیزش تحصیلی با موضع کنترل درونی یا بیرونی در قالب یازده فرضیه به آزمون گذاشته شدند که نتایج آزمونها میزان همبستگی بین هر یک از عوامل یازده‌گانه را با موضع کنترل در گروههای نمونه مردان و زنان در مقاطع کاردانی و کارشناسی و همچنین کل نمونه را مشخص کردند. در آزمون فرضیه‌ها، فرضیه‌های مربوط به رابطه موضع کنترل با هدف‌مداری، گرایش به کار و تکلیف ، گرایش به پیشرفت ، همیاری اجتماعی، شهرت‌طلبی، عزت نفس و اتکاء به نفس در سطح اطمینان 95 و 99 درصد به اثبات رسیدند. در بین عوامل مذکور شهرت‌طلبی با موضع کنترل بیرونی و بقیهء عوامل با موضع کنترل درونی در ارتباط بودند. علاوه بر این همیاری اجتماعی - گرایش به کار و تکلیف - گرایش به پیشرفت - هدف‌مداری - اتکاء به نفس و عزت نفس نسبت به عوامل دیگر از توان انگیزش بیشتری برخوردار بودند. قدرت‌طلبی و شهرت‌طلبی از هیچگونه توان انگیزش برخوردار نبودند و همچنین میزان توان انگیزش پاداشهای مادی و رقابت‌جویی و وابستگی اجتماعی در روند تحصیلی گروه مورد مطالعه کمتر مشاهده شد.